Γραμματεία Διαγωνισμού: 2610-997623 philosophia.diagonismos@gmail.com
Select Page

Θέματα του 5ου διαγωνισμού (2015-2016)

 

  1. ΘΕΜΑ ΤΟΥ 5ου ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ (2015/16)

 

3.1 Θέμα και ειδικότερες θεματικές περιοχές

 

Το γενικό θέμα του διαγωνισμού είναι:

 

«Η ηθική πράξη και το πρόβλημα του κακού»

 

Εντός αυτού του πεδίου ορίζονται οι ακόλουθες ειδικές θεματικές περιοχές:

 

1η θεματική περιοχή: Το κακό βρίσκεται παντού γύρω μας και μέσα μας

 

Το κακό βρίσκεται παντού γύρω μας και μέσα μας. Και συχνά διαθέτουμε έννοιες και μεθόδους να το εξηγήσουμε ή και να το θεραπεύσουμε: ψυχολογικές και ψυχαναλυτικές, κοινωνιολογικές, οικονομικές και ιστορικές, ιατρικές και βιολογικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές. Αλλά φαίνεται ότι πολλά «κακά» που συμβαίνουν γύρω μας, και που προκαλούν ανείπωτο ανθρώπινο πόνο, είναι τέτοιου είδους που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία: μας αφήνουν εμβρόντητους, ανίκανους να πιστέψουμε ότι άνθρωποι προέβησαν σε τέτοιες πράξεις. Ο 20ος αιώνας γνώρισε τέτοιου είδους εγκλήματα, για παράδειγμα, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του ναζισμού. Ίσως, το θέαμα παιδιών που ξεβράζονται κάθε μέρα στα ελληνικά νησιά να (πρέπει να) εγείρει παρόμοια αντίδραση εκ μέρους μας.

 

Μπορούμε να μιλήσουμε για αυτό το «ριζικό» κακό; Κι αν ναι, πώς μπορεί κανείς να το περιγράψει;

 

Αυτό το ερώτημα απασχόλησε τη δυτική σκέψη από την αρχαιότητα και την απασχολεί και σήμερα με την ίδια ή και μεγαλύτερη οξύτητα. Ο Ευριπίδης, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ και η Χάννα Άρεντ, μεταξύ άλλων, προσφέρουν συγκλονιστικές αναλύσεις του προβλήματος, θέτοντας τα παρακάτω ερωτήματα:

 

  • Είναι το «ριζικό» κακό κάτι που ενυπάρχει στη φύση του ανθρώπου; Κι αν ναι, ενυπάρχει στη φύση κάθε ανθρώπου ή ορισμένων μόνο;
  • Αν το κακό χαρακτηρίζει ορισμένους ανθρώπους μόνο, αυτό οφείλεται στο φύλο τους, την καταγωγή τους, την κοινότητα που ανήκουν ή τις συνθήκες ζωής τους;
  • Αν ενυπάρχει στη φύση όλων μας, είναι το «ριζικό» κακό αναπόφευκτο;
  • Μήπως είναι θεόσταλτο, αντικείμενο μιας θεοδικίας;
  • Ή μήπως το «ριζικό» κακό το εισάγει στον κόσμο ο άνθρωπος με τις πράξεις του;
  • Και με ποιόν τρόπο μπορεί να είναι φορέας του ο άνθρωπος: ως άτομο, ως μέρος της φύσης, ή ως μέλος του ανθρώπινου πολιτισμού συνολικά; Μήπως, δηλαδή, το κακό δεν υπάρχει από τη φύση (που είναι, τρόπον τινά, αγνή) αλλά είναι γέννημα του πολιτισμού;
  • Και τότε, η θεραπεία του κακού προϋποθέτει άραγε μια επιστροφή στη φυσική μας κατάσταση ή μια διόρθωση του πολιτισμού μας;
  • Μήπως τελικά το κακό φυτρώνει «σαν μανιτάρι» όταν υπάρξουν συγκεκριμένες πολιτικές συνθήκες; Υπάρχουν, άραγε, συγκεκριμένα πολιτικά συστήματα που μπορούν να μετατρέψουν, υπό προϋποθέσεις, τον καθένα μας σε φορέα του ριζικού κακού;

 

Πηγές

 

Ευριπίδης, Μήδεια [Υπάρχουν πολλές μεταφράσεις. Θα προτείναμε αυτές των Γ. Γιατρομανωλάκη (εκδόσεις Καρδαμίτσα, 2013) και Θ. Στεφανόπουλου (εκδόσεις Κίχλη, 2012)].

 

Ζ. Ζ. Ρουσσώ, Πραγματεία περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους, μετ. Μ. Αλεξίου – Καναγκίνη, Σύγχρονη Εποχή, 2010. Δεύτερο μέρος της δεύτερης πραγματείας.

 

Hannah Arendt, Το ολοκληρωτικό σύστημα, μετ. Γ. Λάμψας, Ευρύαλος, 1988. 4ο Κεφάλαιο.

 

* Για την επεξεργασία των ερωτημάτων μπορείτε να αντλήσετε κατά την κρίση
   σας από ένα ή περισσότερα από τα προτεινόμενα ως βασικά κείμενα.

 

2η θεματική περιοχή: Γιατί να είναι κανείς ηθικός;

 

Πολλές φορές οι ηθικές υποχρεώσεις μας αντιστρατεύονται ό,τι υπαγορεύει η προαγωγή του συμφέροντος μας ή η ικανοποίηση των επιθυμιών μας. Η σύγκρουση αυτή αναπόφευκτα μας φέρνει αντιμέτωπους με το ερώτημα: γιατί να είμαι ηθικός; Ενώ αναγνωρίζουμε τη σημασία των ηθικών υποχρεώσεών μας, αναρωτιόμαστε εάν τελικά αυτές πρέπει να υπερισχύσουν έναντι των συμφερόντων και των επιθυμιών μας.

 

Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι οι απαιτήσεις της ηθικής στην πραγματικότητα δεν συγκρούονται με το συμφέρον μας. Η σύγκρουση είναι μόνο φαινομενική και στηρίζεται σε μια λανθασμένη αντίληψη για το πού βρίσκεται πραγματικά το συμφέρον μας. Το αληθινό συμφέρον δεν συνίσταται στην δύναμη να πράττω ό,τι επιθυμώ – ακόμα κι αν αυτό είναι απολύτως άδικο – χωρίς να τιμωρούμαι. Αντιθέτως, για τον Πλάτωνα η μεγαλύτερη δυστυχία είναι το βάρος της αδικίας, που κουβαλά η άδικη ψυχή· ενώ η τιμωρία για τις άδικες πράξεις μας είναι η απελευθέρωσή μας από το βάρος του κακού. Συνεπώς, κατά τον Πλάτωνα, το πραγματικό μας ‘ίδιον’ συμφέρον ταυτίζεται με την δύναμη να πράττουμε δίκαια.

 

Για τον Immanuel Kant  κάθε άλλο παρά φαινομενική είναι η σύγκρουση: οι επιθυμίες συχνά μας παρακινούν να πράξουμε ενάντια στις απαιτήσεις της ηθικής και συνεπώς να αγνοήσουμε τις αξιώσεις των άλλων ανθρώπων. Έχουμε την τάση να θεωρούμε τον «αγαπημένο εαυτό μας» ιδιαίτερο και ξεχωριστό, και να πιστεύουμε ότι τα δικά μας συμφέροντα έχουν ασύγκριτα μεγαλύτερη σημασία. Κατά τον Kant ο εγωισμός αυτός μας οδηγεί να αγνοούμε την αξία των ανθρώπινων προσώπων  και των σχεδίων ζωής τους. Η ηθική στάση ζωής βασίζεται κατά τον Kant στην αναγνώριση της άνευ όρων αξίας των ιδιοτήτων που κάνουν «ανθρώπινους» τους ανθρώπους: την ικανότητά τους να θέτουν και να επιδιώκουν κατά τρόπο ελεύθερο σκοπούς. Η αναγνώριση αυτής της αξίας σημαίνει ότι θέλουμε να είμαστε ηθικοί και να αποδίδουμε προτεραιότητα στις ηθικές υποχρεώσεις μας έναντι των ατομικών συμφερόντων μας.

 

Κατά τον John Stuart Mill η ηθική επιτάσσει τη μεγιστοποίηση της συνολικής ευτυχίας και συνεπώς ηθικά ορθή είναι η πράξη που οδηγεί σε αυτό το αποτέλεσμα. Η σύγκρουση μεταξύ ηθικής και ατομικού συμφέροντος είναι πέρα για πέρα αληθινή γιατί είναι εξαιρετικά πιθανό η ηθικά ορθή πράξη να απαιτεί την θυσία των επιθυμιών και στόχων του επιμέρους ατόμου προκειμένου να επιτευχθεί η συνολική ευτυχία. Η ηθική αυτή στάση κατά τον Mill δικαιολογείται τόσο «εξωτερικά» όσο και «εσωτερικά». Οι «εξωτερικές» δικαιολογήσεις που αναφέρει ο Mill είναι οι εξής: θέλουμε να πράττουμε ηθικά για να κερδίσουμε την εύνοια και να αποφύγουμε τη δυσμένεια των συνανθρώπων μας αλλά και του Θεού. Οι «εσωτερικές» όμως αφορούν την καλλιέργεια των «κοινωνικών αισθημάτων» μας, δηλαδή «την επιθυμία να αποτελούμε ενότητα με τους συνανθρώπους μας», επιθυμία να εναρμονιστούν «τα αισθήματα μας  και οι στόχοι μας με εκείνα των συνανθρώπων μας».      

 

Μήπως τελικά το μόνο που οφείλουμε να κάνουμε είναι να πράττουμε έτσι ώστε να ικανοποιούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το προσωπικό συμφέρον μας, όπως υποστηρίζει ο ηθικός εγωισμός; Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση οφείλουμε να εκπληρώσουμε τις ηθικές υποχρεώσεις μας προς τους άλλους ανθρώπους, μόνο εφόσον οι πράξεις μας πρόκειται να αποβούν προς όφελός μας. Διαφορετικά δεν υπάρχει κανένας λόγος να πράξουμε ηθικά. Ο εγωιστής, λοιπόν, πράττει ηθικά προς τους άλλους κατά περίπτωση, με μοναδικό γνώμονα όχι τις ανάγκες των άλλων αλλά το προσωπικό συμφέρον του.

 

Πηγές

 

Πλάτων, Πολιτεία II, 358 e 3-360 d 7 (για το δαχτυλίδι του Γύγη).

 

Πλάτων, Γοργίας  466 d 6-480 b 5 (θέση ότι είναι προτιμότερο να αδικηθεί κανείς, παρά να αδικήσει).

 

Immanuel Kant, Τα Θεμέλια της Μεταφυσικής των Ηθών, Εισ.- Μετ.- Σχόλια Γ. Τζαβάρας, Δωδώνη, Αθήνα, 1984. σ. 80-83.

 

John Stuart Mill, Ωφελιμισμός, Πρόλ.- Μετ.- Σχόλια Φ Παιονίδης, Πόλις, Αθήνα, 2002. Κεφάλαιο 3ο . 

 

Rachels, Στοιχεία Ηθικής Φιλοσοφίας, Μετ. Ξ. Μπαμιατζόγλου, Επιμ. Φ. Παιονίδης, Εκδόσεις Οκτώ, Αθήνα, 2012. Κεφάλαιο 5ο (για τον Ηθικό Εγωισμό).

 

* Για την επεξεργασία των ερωτημάτων μπορείτε να αντλήσετε κατά την κρίση
   σας από ένα ή περισσότερα από τα προτεινόμενα ως βασικά κείμενα.

 


 

3.2 Προετοιμασία

 

Ο καθηγητής προσκαλείται να επεξεργασθεί, αναλόγως των ενδιαφερόντων του και αυτών των μαθητών του καθώς και του χρόνου που θα έχει στην διάθεσή του μία έως και όλες τις θεματικές με όποια μέθοδο και όποια συγκείμενα κρίνει ο ίδιος. Τα κείμενα των πηγών, που προτείνονται εδώ με την προκήρυξη, εξυπηρετούν το σκοπό να εξασφαλίσουν μια βάση για την κάθε θεματική περιοχή η οποία οριοθετείται στο αντίστοιχο εισηγητικό σημείωμα, αλλά δεν υποχρεώνουν στην πραγμάτευση όλων των κειμένων ούτε περιορίζουν από άλλες επιλογές.

Στην ιστοσελίδα του διαγωνισμού, προσβάσιμη μέσω της ιστοσελίδας του Τμήματος Φιλοσοφίας του Παν/μίου Πατρών, θα αναρτάται και υλικό, που θα μπορούσε να δώσει ερεθίσματα για μελέτη και να χρησιμοποιηθεί  για την προετοιμασία των μαθητών, χωρίς αυτό να δεσμεύει κατ’ ουδένα τρόπο τον καθηγητή. Σκοπός και εδώ είναι η διευκόλυνση και υποστήριξη του καθηγητή, ο οποίος μπορεί σε κάθε περίπτωση να επιλέξει να ανατρέξει σε άλλην βιβλιογραφία ή να δώσει τις δικές του προεκτάσεις. Επίσης θα υπάρξει η δυνατότητα τόσο για τους καθηγητές όσο και για τους μαθητές να επικοινωνούν ηλεκτρονικά με την Επιστημονική Ομάδα της Επιτροπής.  

Διεύθυνση: http://www.philosophy.upatras.gr/competition/

 

 

3.3  Τα ερωτήματα του διαγωνισμού

 

Θα τεθούν δύο ή περισσότερα ερωτήματα που θα αντιστοιχούν στην καθεμιά από τις δύο αυτές θεματικές περιοχές, υπάρχει δηλαδή οπωσδήποτε επιλογή θεματικής περιοχής και μπορεί επιπλέον να υπάρχει επιλογή ερωτήματος εντός μίας θεματικής.

 

  • Οι μαθητές θα κληθούν να επιλέξουν να απαντήσουν σε ένα από τα ερωτήματα.
  • Τα ερωτήματα του διαγωνισμού θα κινούνται εντός των πλαισίων που θέτουν τα εισηγητικά σημειώματα των θεματικών περιοχών λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα προτεινόμενα βασικά κείμενα.
  • Ωστόσο θα είναι ερωτήματα που θα επιτρέπουν και θα ενθαρρύνουν την αυτόνομη, κριτική και πρωτότυπη ανάπτυξη καθώς και προεκτάσεις σε σύγχρονους προβληματισμούς.
  • Ο μαθητής θα κληθεί με αφετηρία και με βάση την κατανόηση των θεμάτων και των βασικών πηγών με τις οποίες έχει ασχοληθεί και την τεχνική και ιστορική γνώση που έχει αποκομίσει, να αναπτύξει αυτοδύναμα έναν κριτικό προβληματισμό γύρω από ένα ζήτημα.
  • Κριτήρια αξιολόγησης των δοκιμίων θα είναι: η τεχνική καθαρότητα των εννοιών και των διανοημάτων (εννοιολογική σαφήνεια, ακρίβεια) και η ιστορική κατανόηση ως προϋποθέσεις, κυρίως όμως η ικανότητα αυτοδύναμης συνθετικής και κριτικής σκέψης και ανάπτυξης των θεμάτων, καθώς και η πρωτοτυπία της επεξεργασίας.

 

  1. Ρύθμιση επί μέρους ζητημάτων – Επικοινωνία

 

4.1. Ρύθμιση επί μέρους ζητημάτων

Οποιαδήποτε ειδικά ή επί μέρους ζητήματα προκύψουν, είτε κατά την εφαρμογή του Κανονισμού, είτε στην πρακτική οργάνωση του Διαγωνισμού, θα αντιμετωπισθούν από την Επιστημονική Επιτροπή Διεξαγωγής του Διαγωνισμού με πρωταρχική ευθύνη του επισπεύδοντος Τμήματος Φιλοσοφίας του Παν/μίου Πατρών, σε συνεργασία και με τις αρμόδιες Υπηρεσίες της Μ.Ε. καθώς και με την συνδρομή των Συνδέσμων Φιλολόγων σε τοπικό, ή της Π.Ε.Φ. σε κεντρικό επίπεδο.

 

4.2. Επιτροπές

 

  • ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Νικόλαος Καραμάνος, Καθηγητής, Αναπληρωτής Πρύτανης Ακαδημαϊκών και Διεθνών Θεμάτων Π.Π. – Χρήστος Τερέζης, Καθηγητής, Κοσμήτορας Σχολής ΣΑΚΕ Π.Π. – Γιάννης Πετρόπουλος, Αν. Καθηγητής, Δ/ντής Κέντρου Ελληνικών Σπουδών (Ελλάδας) Πανεπιστημίου Harvard – Στέλιος Βιρβιδάκης, Καθηγητής, Εκπρόσωπος Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας – Μιχάλης Παρούσης, Αν. Καθηγητής, Πρόεδρος Τμήματος Φιλοσοφίας Π.Π. – Κατερίνα Καλέρη, Αν. Καθηγήτρια – Κυριακή Γουδέλη, Αν. Καθηγήτρια, Συντονίστρια Επιστημονικής Επιτροπής Διεξαγωγής Διαγωνισμού – Ελένη Περδικούρη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Συντονίστρια Επιστημονικής Επιτροπής Διεξαγωγής Διαγωνισμού.

  • ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

Κυριακή Γουδέλη, Αν. Καθηγήτρια (Συντονίστρια), Ελένη Περδικούρη, Επίκουρη Καθηγήτρια (Συντονίστρια), Στέλιος Βιρβιδάκης, Καθηγητής, Παύλος Κόντος, Αν. Καθηγητής, Ανδρέας Μιχαλάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Στασινός Σταυριανέας, Λέκτορας.

 


 

4.3. Επικοινωνία

  • Ανακοινώσεις, πληροφορίες, οδηγίες, επιστημονική υποστήριξη Διαγωνισμού στην ιστοσελίδα: http://www.philosophy.upatras.gr/competition/
  • Για όλα τα άλλα θέματα στην ηλ. διεύθυνση: philosophia.diagonismos@gmail.com
  • Για επείγουσες περιπτώσεις (παρακαλούμε για χρήση με φειδώ) τηλέφωνα επικοινωνίας:
  • 2610-997707: γραφείο Κ. Γουδέλη· μέρες και ώρες συνεργασίας: Πέμπτη 12:30-14:00.
  • 2610-969389: γραφείο Ε. Περδικούρη· μέρες και ώρες συνεργασίας: Τετάρτη 12:30-14:00.
  • Περαιτέρω πληροφόρηση για τηλεφωνική επικοινωνία θα ανακοινωθεί στον ιστότοπο του Διαγωνισμού.

 

Ταχυδρομική διεύθυνση:
Τμήμα Φιλοσοφίας
(για 5ο Πανελλαδικό Μαθητικό Διαγωνισμό Φιλοσοφικού Δοκιμίου)
Πανεπιστήμιο Πατρών – Πανεπιστημιούπολη Ρίου – 26500 Πάτρα.