Η ελπίδα

Η «ελπίδα» είναι ένα στοιχείο της καθηµερινής ανθρώπινης εµπειρίας, τόσο της ατοµικής όσο και της συλλογικής: ελπίζουµε σε ένα καλύτερο αύριο, ελπίζουµε ότι ο/η τάδε θα γίνει το ταίρι µας, ελπίζουµε ότι οι στόχοι µας θα πραγµατοποιηθούν: «οι ελπίδες είναι για τους ζωντανούς, οι δε πεθαµένοι δεν ελπίζουν σε τίποτα» (Θεόκριτος), «είναι η τρελή ροδιά // Που ξεφωνίζει την καινούρια ελπίδα που ανατέλλει;» (Οδ. Ελύτης) Η ελπίδα είναι τόσο οικεία που το ερώτηµα «τι είναι η ελπίδα;» φαντάζει περιττό. Αλλά κανένα ερώτηµα δεν είναι περιττό όταν η ίδια η πραγµατικότητα καθιστά την απάντησή του αινιγµατική:

1. Είναι η ελπίδα συναίσθηµα/πάθος, για παράδειγµα, το συναίσθηµα που είναι το αντίθετο του φόβου; Είναι ένα χαρακτηριστικό ορισµένων ανθρώπων (π.χ., των νέων), κάτι σαν την αισιοδοξία; Ή το να ελπίζουµε συνιστά µια ηθική αρετή, όπως η ανδρεία ή η δικαιοσύνη;
2. Πόσο γειωµένη στην πραγµατικότητα ή πόσο απελευθερωµένη από τα πραγµατικά δεδοµένα είναι (ή θα πρέπει να είναι) η ελπίδα; Και, αν ισχύει το πρώτο, δεν υποβιβάζεται η ελπίδα σε απλή ορθολογική πρόβλεψη; Αντίθετα, αν ισχύει το δεύτερο, δεν διολισθαίνει σε απλή φαντασία ή, ακόµα χειρότερα, σε φαντασιοπληξία;
3. Συνιστά, άραγε, η ελπίδα ένα αγαθό για την ανθρώπινη ζωή και τους στόχους της ή µια παγίδα που είτε οδηγεί σε αδράνεια είτε µάς εγκλωβίζει σε ψευδαισθήσεις και µαταιώσεις;
4. Ελπίζουν όλοι οι άνθρωποι σε κάτι ή ορισµένοι βιώνουν µια ριζική απελπισία; Και, αν ισχύει το πρώτο, ελπίζουµε όλοι µε τον ίδιο τρόπο; Και, εάν ισχύει το δεύτερο, µήπως θα πρέπει να ορίσουµε, αντίστοιχα, κάτι σαν ριζική ελπίδα;
5. Χρειάζεται ή επιδέχεται η ελπίδα θεµελίωση/δικαιολόγηση; Και, αν ναι, τι είδους (π.χ., θεωρητική, θρησκευτική, εµπειρική); Αν όχι, πώς διαχωρίζεται από την ανορθολογική πίστη σε ένα καλύτερο αύριο;
6. Πώς και πότε διαψεύδεται µια ελπίδα; Ή µήπως η ριζική ελπίδα δεν διαψεύδεται ποτέ από την πραγµατικότητα;
7. Είναι η ελπίδα, στην ουσία της, συνδεδεµένη µε τον ατοµικό εαυτό µας ή είναι το όχηµα της αγάπης µας για τους άλλους; Ή, µήπως, είναι ο σπόρος για τη δυνατότητα µιας πολιτικής/κοινωνικής ουτοπίας;
8. Ποιος ξέρει να ελπίζει «σωστά»; Ή, άραγε, αυτό το ερώτηµα µοιάζει τόσο περίεργο όσο περίεργο ηχεί το ότι η ελπίδα είναι ένα είδος γνώσης; Αν, ωστόσο, υφίσταται κάτι σαν «σωστή» ελπίδα, µπορούµε να µάθουµε να ελπίζουµε σωστά;

Η φιλοσοφία είναι η τέχνη των ερωτηµάτων και των διαζευκτικών «ή» και σαν τέτοια ελπίζουµε να την αντιµετωπίσετε.